Spaarndammerhart te Amsterdam eert traditie uit het verleden en brengt architectuur, kunst en natuur samen

De begin twintigste-eeuwse Spaarndammerbuurt bestaat uit karakteristieke stedenbouwkundige ensembles uit de Amsterdamse Schoolperiode. De buurt is nog grotendeels intact, maar heeft in de tijd hier en daar littekens opgelopen die langzaamaan weer worden geheeld. Het wooncomplex op de locatie van de voormalige Spaarndammerschool dat korthtielens architecten in samenwerking met Marcel Lok_Architect ontworpen heeft, is hier een voorbeeld van. De nieuwbouw is gebaseerd op de rijkdom van de Amsterdamse school traditie waarin architectuur, kunst en natuur samen gaan.

Het hart is de collectieve groene hof dat passend in de buurt bereikbaar is door poorten die aansluiten op de informele routes in de buurt. Er zijn gemeenschappelijke tuinen waarin de bestaande grote bomen gehergroepeerd zijn waardoor er een riant groen uitzicht voor zowel de bewoners in de nieuwbouw als de bewoners in de bestaande aanliggende woningen is. Het project sluit aan bij het vooruitstrevende Rainproofbeleid van de gemeente Amsterdam. Groene daken vangen het regenwater op en er is zo min mogelijk verharding van de openbare ruimte. Bij hittestress zorgen het vele groen en de robuuste gevels voor verkoeling. De beplanting is afgestemd op voedselvoorziening voor de te verwachten stadsdieren zoals kleine zangvogels, vleermuizen en insecten. In de opstaande dakranden en gevels zitten de nestkasten voor kleine vogels, gierzwaluwen en vleermuizen.

 

De Oude Weg Naar De Nieuwe Tijd
Martijn Sandberg heeft een geïntegreerd kunstwerk ontworpen voor de poorten en de vloer van het nieuwbouwproject Spaarndammerhart in de Spaarndammerbuurt, Amsterdam.
Wandelend door de poorten over ‘De Oude Weg Naar De Nieuwe Tijd’, verschijnt voor onze ogen een figuratie - als in een visioen. In het constant wisselende spel van licht en schaduw worden bakstenen letters zichtbaar op de muur, het gewelfde plafond en de vloer.

Het is een figuratie van vier letters en vier cijfers, in elke poort in een andere cijfercombinatie, die ons de toegangscode verschaft voor een reis door de tijd: ‘Anno 2020’, ‘Anno 1917’, ‘Anno 3025’. Via de poorten richting de binnenhof, betreden we stap voor stap, steen voor steen, letter voor letter ‘De Oude Weg Naar De Nieuwe Tijd, De Nieuwe Weg Naar De Oude Tijd’.

Het streven was het ontwikkelen van een kunstwerk dat inspeelt op de historische context van de locatie, waarin ook karakteristieke eigenschappen van de beelddrager in het ontwerp worden betrokken. Het ontwerpen van een beeld, waarvan de beeldtaal, ‘de taal van het beeld’ direct in relatie staat met zijn beelddrager en de nabije stedelijke omgeving.

 

 

 

 

Martijn Sandberg: “‘You’ll never walk alone’, dat gevoel krijg ik in de Spaarndammerbuurt. Een wandeling langs de Amsterdamse Schoolarchitectuur, is als een reis door de tijd. Lopend door en denkend aan de buurt kwam ik in 2016 tot mijn eerste idee - en dat zijn vaak de beste - voor dit project: een tekst als baksteenreliëf in het metselwerk van de poorten en gelegd met klinkers in de vloer.

In de buurt zijn veel onderdoorgangen, ik zie ze als een transgressie, een portal van het een naar het ander. In deze poorten wilde ik bakstenen - de ‘pixel’ van deze bijzondere bouwstijl - laten spreken, in een zin die van links naar rechts én van rechts naar links te lezen is. En die net zoals een poort geen begin of eind kent, want het is maar aan welke kant van de poort je staat.

Het ontwerp heeft drie poorten. In iedere poort heb ik de tijd gevangen met het woord ‘anno’. Wat gebeurt er als je op een nieuw gebouw ‘anno 1917’ schrijft?, vroeg ik mij af. Of ‘3025’? Een jaartal zover in de toekomst veroorzaakt een clash op het voorstellingsvermogen, terwijl ‘2020’ juist een besef van het heden genereert.

De bouw van het project Spaarndammerhart duurde twee jaar. Het metselwerk van de drie poorten en het leggen van de klinkers in de vloer was een heel proces. Nog tijdens de bouw kwam de buurt al een kijkje nemen. Dat deed ik zelf ook regelmatig om de uitvoering te checken. De postbode kwam ook kijken, zelfs toen er nog geen bewoners waren die post ontvingen. Ik hoorde hem in zichzelf mompelen: “dit is het, het past helemaal in deze buurt.” Zo begon het werk al voor de voltooiing te leven.”

 

 

 

Sporen uit de buurt
Martijn Sandberg: “Op de vloer van de binnentuin zijn in het ontwerp zes zinnen verwerkt, die in samenspraak met buurtbewoners zijn ontstaan. Zij konden zinnen aanleveren die ze graag in het werk terug zouden willen zien. Sommigen deden hiervoor heus literatuuronderzoek, anderen schreven gedichtjes. Drie vrouwen vertegenwoordigden deze stemmen uit de buurt tijdens de drie sessies die we in Het Schip organiseerden. De drie Gratiën noemde ik ze: zij die adem en inspiratie voor de kunst gaven.
Tijdens de bijeenkomsten vertelde ik over het plan en legde ik hen de ontwerptekeningen voor, zij reageerden met de suggesties uit de buurt en thema’s die van belang werden geacht. Het uitgangspunt was: maximaal 30 tekens, inclusief spaties. En ik wilde geen afgekapte zinnen, de uitspraken moesten zowel in de figuurlijke als in de letterlijke zin passend zijn.

Stap voor stap verschenen er zinnen, de letters werden klinkers. Tijdens dit proces bleven de bijdragen uit de buurt binnen komen, en ik liet die kraan gewoon lopen tot de laatste druppels. De bijeenkomsten waren waanzinnig interessant. De bewoners zagen in dat het niet zomaar iets was, het voelde haast als een soort gekkenwerk waarvoor ik ze uitnodigde.

Na lang wikken en wegen, passen en meten, koos ik voor de finale zinnen. Deze vind ik niet alleen heel mooi of bijzonder, maar kunnen ook de tand des tijds doorstaan. En die is meedogenloos! Iedere zin moet meerduidig zijn en bij het herlezen iets anders laten zien.
Eenmaal verwerkt in de vloer van de binnentuin, wordt het geheel een ontdekkingstocht. In de uiteindelijke figuratie zijn dus letterlijk sporen uit de buurt verwerkt, afkomstig uit de monden van de buurtbewoners of in een woord als ‘arbeiderspaleizen’, afkomstig uit het Amsterdamse Schooljargon. Uiteindelijk zijn de mensen die eroverheen lopen en erover praten de mensen die het werk maken. Met de figuratie in de poorten en de tekst op de vloer geef ik het refrein, de coupletten maak je zelf. Dat is wat er nu in klinkers is gevat. Dat is de bijdrage in steen.”